UKŁADY STEROWANIA I ZATRZYMANIA MASZYNY WEDŁUG DYREKTYWY 2009/104/WE

W artykule dotyczącym minimalnych wymagań bezpieczeństwa, jakie spełniać muszą maszyny "stare", czyli wprowadzone do obrotu przed 2004 rokiem wymienione zostały elementy bezpieczeństwa, na które należy zwrócić uwagę podczas spełniania wymagań dyrektywy 2009/104/WE, nazywanej też dyrektywą narzędziową. W poniższym artykule znajdują się przykłady spełnienia wymagań w zakresie układów sterowania oraz elementów zatrzymania awaryjnego. Osoba dostosowująca maszynę do minimalnych wymagań powinna samodzielnie ocenić, jakie środki bezpieczeństwa będą najlepsze w przypadku konkretnej maszyny i zastosować je. 

Elementy sterownicze maszyny zgodnie z dyrektywą 2009/104/WE

Elementy sterownicze to część układu sterowania, na którą bezpośrednio oddziałuje operator np. przez wywarcie nacisku. Błędy projektowe lub konstrukcyjne związane z elementami sterowniczymi mogą doprowadzać do niebezpiecznych zdarzeń, a nawet wypadków.

Elementy sterownicze powinny być:

• widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio oznakowane;
• usytuowane poza strefami zagrożenia w taki sposób, aby ich obsługa nie powodowała dodatkowych zagrożeń; nie mogą one także stwarzać jakichkolwiek zagrożeń w związku z przypadkowym ich zadziałaniem.

Aby element sterowniczy był widoczny można zastosować następujące działania:

• znakować je czytelnymi napisami w języku polskim lub za pomocą zrozumiałych symboli
• zastosować właściwe barwy elementów sterowniczych:
  • uruchomianie (włączanie) – zielona lub biała (dopuszczalne: czara lub czarna),
  • zatrzymywanie (wyłączanie) – czerwona lub czarna (dopuszczalne: biała szara),
  • zatrzymywanie awaryjne - czerwona na żółtym tle, element powinien wyróżniać się kształtem od innych elementów sterowniczych.

Ponadto należy zapewnić łatwy dostęp do elementów sterowniczych. Ich rozmieszczenie nie może powodować, że operator będzie narażony podczas sterowania maszyną na zetknięcie się z ruchomymi częściami napędu, gorącymi powierzchniami, żrącymi substancjami chemicznymi, narzędziami, ostrymi krawędziami i narożami urządzenia, elementami pod napięciem elektrycznym i innymi czynnikami stwarzającymi zagrożenie.

Elementy sterownicze muszą być także zabezpieczone przed przypadkową zmianą położenia (włączeniem/wyłączeniem). Można tego dokonać poprzez stosowanie:

• Przycisków z kołnierzem ochronnym;
• Elementów sterowniczy dwuręcznych;

• Opór elementów sterowniczych;

• Obramowanie ochronne wokół dźwigni;

• Osłonięte pedały.

Zatrzymanie awaryjne maszyny zgodnie z dyrektywą 2009/104/WE

Czas zatrzymania niektórych maszyn, liczony od czasu ich wyłączenia do ich faktycznego zatrzymania może stwarzać zagrożenia dla operatora lub osób postronnych. Ze względu na takie zagrożenie, maszyny wyposaża się dodatkowo w urządzenie zatrzymania awaryjnego. Jest to kolejny element zapewnienia bezpieczeństwa maszyn, który powinien wynikać z przeprowadzonej oceny ryzyka dla maszyn.
Urządzenia zatrzymania awaryjnego stosuje się w przypadkach, gdy funkcja zatrzymania normalnego jest niewystarczająca ze względu na wielkość występujących zagrożeń (zbyt duża energia, rozpędzone elementy, napędy, itp.), a ich zastosowanie umożliwi skręcenie czasu zatrzymania w stosunku to czasu zatrzymania normalnego.

Elementy do zatrzymania awaryjnego:

• powinny być łatwo dostępne – dostęp do nich musi być możliwy z każdego miejsca zajmowanego przez operatora,
• muszą być zawsze skuteczne – bez względu na rodzaj pracy maszyny powinny wyłączać wszystkie niebezpieczne jej ruchy.

W maszynach stosuje się najczęściej trzy typy elementów zatrzymania awaryjnego:

• Przyciski grzybkowe

• Druty, linki, pręty

• Pedały

Podsumowanie

Elementy sterownicze i funkcja zatrzymania awaryjnego występują w każdej maszynie. Właściwe ich usytuowanie i działanie znacznie poprawia bezpieczeństwo maszyny. Osoba dostosowująca maszynę do dyrektywy narzędziowej powinna wybrać najlepsze rozwiązania, biorąc pod uwagę specyfikę maszyny i rodzaje powodowanych przez nią zagrożeń.